گفتار شماره‌ی ۲۴۲_ غرور دانایی، از پیامدهای مطلق خودکامگی

_”غرور دانایی”

از  پیامدهای مطلق خودکامگی

در یادکرد بزرگمهر بختگان، از دانایی بشر_همه چیز را همگان دانند، همگان هنوز از مادر نزاییده اند_ آنچه که بیش از همه، ماهیت دانایی را نشان می دهد اینست که: دانایی امری مطلق نیست، بلکه نسبی است. چنانکه گفته اند: هرکس بقدر فهمش، فهمید مدعا را.

هیچ کس نیست_البته غیر از حضرت ذات سرمدی_ که همه چیز و یا حتی یک رشته از معرفت و دانش بشری را، بطور مطلق، بداند؛ با اینوصف کسانی هستند که با غرور تمام می‌پندارند که همه چیز را، درباره‌ی هر کس، و یا هر چیز، حتی بهتر از دیگران می‌دانند!؟؟

شاید، مخاطب این کلام مجید که می‌فرماید: یا أَیُّهَا الْإِنْسانُ ما غَرَّکَ بِرَبِّکَ الْکَرِیمِ _ ای انسان چه چیز تو را نسبت به پروردگار بخشنده ات، مغرور ساخته است؟؟! احتمالا، همین “غرور دانایی” باشد!؟؟ ( کلام مجید، سوره‌ی انفطار: ۸۲/ آ۶)

بطور کلی، اگر بخواهیم رابطه‌ی انسان را با دانایی بسنجیم، پنج حالت اصلی را می‌توانیم در نظر آوریم:

۱)_ کسی که نمی‌داند، لکن می‌داند که نمی‌داند.

۲)_ کسی که می‌داند، ولی نمی‌داند که می‌داند.

۳)_ کسی که می‌داند، و می‌داند که می‌داند.

۴)_ کسی که نمی‌داند، و نمی‌داند که نمی‌داند( در جهل مرکب ابدالدهر بماند).

۵)_ کسی که نمی‌داند، اما در خیال و توهم خود، می‌ پندارد که همه چیز را، حتی بهتر از دیگران می‌داند.

این پنجمین نفر کسی است که گرفتار عارضه‌ی غرور کاذب دانایی شده است.

کسانی نظیر ناپلئون، هیتلر، موسولینی، استالین، و کوچکتران آنها، صدام حسین و قذافی، قربانیان عارضه‌ی غرور دانایی اند، که حتی دیگران و بخش‌های مهمی از جهان را، قربانی همین غرور کاذب دانایی خود نموده اند.

در حال حاضر جنگی که در اوکراین پیش آمده است، نتیجه‌ی همین عارضه‌ی غرور دانایی است که در کسی پیدا شده است که می‌پنداشته است نیاز به “مشورت”_ اتاق فکر_ و دانستن بیشتر ندارد، همه چیز را می‌داند، و می‌پنداشته است که هر چه زودتر بر همه چیز پیروز خواهد شد، و مخالفان او کسانی هستند که همه چیز را نمی‌دانند!!؟ و این غرور کاذب دانایی موجب شده است که، توهمِ جنگِ پنداری چند روزه را، به ماهها طول فاجعه بار جنگ فرو در کشانیده است!؟؟

آیا، هیتلر هرگز کوچکترین اندیشه‌ئی کرده بود که جنگی را که آغاز می‌کند، منجر به خودکشی خودش می‌گردد؟؟! و، و، و.

با مطالعه در زندگانی پهلوی‌ها، متوجه می‌شوید که آنها نیز هر دو، گرایش به غرور دانایی داشته اند!؟ پهلوی اول با همه اعتماد به نفسش نسبت به دانایی خودش در انجام کارها، خیلی چیزها را نمی‌دانست. از جمله اینکه هرگز نمی‌پنداشت که پس از ۱۶ سال سلطنت، چه فاجعه‌ئی در انتظار او می‌تواند باشد؟؟!_ استعفا، تبعید اجباری بدون آگاهی از آنکه در کجا باید تبعید خود را بگذراند، و دور از وطن، در غربت چشم از جهان فرو بندد!؟؟

در مورد پهلوی دوم نیز، حداقل احساس می‌شود، که خود او، با اصرارش به خروج از وطن و سپردن تمام کشور به یکی از مریدان زنده یاد دکتر مصدق _ دکتر شاپور بختیار_ و با وجود اصرار بسیاری از نظامیان و غیر نظامیان که از او می‌خواستند در ایران بماند گویا، ۲۵ % درصد متوجه شده بود که همه چیز را نمی‌دانسته است، و به صلاح اوست که هر چه زودتر کشور را ترک نماید، تا گرفتار عاقبت پیش بینی ناپذیر خود، بصورتی که نه در شان اوست، گرفتار نگردد!؟؟

آیا شما می‌توانید تصور نمایید که چه وقت پهلوی دوم، معتقد شد که همه چیز را می‌داند، و بویژه ماموریتی شاید آسمانی برای انجام خدمت به وطنش دارد، تا ایران را به آستان تمدن بزرگ برساند؟؟! و چه هنگام توجه یافت که او همه چیز را نمی‌دانسته است؟؟! و دست کم کوشید که، در روزهای آخر سلطنتش، خودش، برای پیشگیری از فاجعه‌هایی به مراتب بدتر، به سلطنت خود خاتمه دهد، و ایران را هر چه زودتر ترک نماید؟؟! آیا او هرگز به فکرش خطور کرده بود که با خروجش از ایران، و ترک سلطنت، دو فرزند دلبندش، لیلا و علیرضا، از فرط یاس و نا امیدی خودکشی خواهند کرد؟؟!

و کوروش نیز مسلما، همه چیز را نمی‌دانست، و می‌پنداشت که می‌داند!؟؟ اما، شکست و قتلش در جنگ با ملکه ماساژت ها _ یعنی بدست یک زن_ به احتمال قوی ثابت می کند که او نیز گرفتار غرور دانایی، یا “توهم همه چیز دانی” بوده است!؟؟

محمود غزنوی نیز، در برابر ابوریحان بیرونی، می‌پنداشت که نیازی به دانش او و امثال او ندارد!؟ خود بهتر می‌داند که چه کند!؟ چنانکه به ابوریحان گفت: اگر می‌خواهی از من برخوردار شوی، مطابق میل من سخن بگو، نه مطابق دانش خودت!!؟ (منبع: چهار مقاله نظامی عروضی، تصحیح : دکتر محمد معین و علامه قزوینی،انتشارات جامی، سال ۱۳۷۲، ص۹۳)

_آیا دانایی، توانایی است؟ و نیز آیا توانایی، دانایی است؟!

هنگامی که پهلوی دوم، از دخترش شهناز نزد اسدالله علم اظهار شکایت می‌نماید، وقتی که علم می‌گوید جوانان چنین و چنان اند، پهلوی دوم به علم می‌گوید: پس تو له‌له‌ی او_ شهناز_ باش! (یادداشت‌های اسداله علم: تصحیح علینقی عالیخانی، ج۱/ص۲۲۴)

و این درست همان چیزی است که قانون اساسی ایران می خواست به پادشاه وقت بگوید که تو که حتی گاه در مورد تربیت فرزند خودت نمی‌دانی چه کنی، و او را بدست کسی که می‌پنداری لایق پرورش اوست فرو در می‌سپاری، بدان که تمام مدیریت مملکت نیز چنین است، که تو نمی‌توانی همه چیز را با دانایی محدود و ناچیز خود مدیریت نمایی!!؟

 از اینرو به پادشاه مشروطه یاداور شدند که بگذار کارها بدست کاردانان لایق سپرده شود، تو در هیچ کار دخالت نکن، در کنار باش، فقط نقش یک پدر مهربان را بعنوان نماد وحدت ملی برای مردم بازی کن!!؟

ولی، پهلوی دوم که حتی نمی توانست مشکل خود با دخترش را که یتیم تر از یتیم شده بود حل کند، می خواست بدون اتاق فکری واقعی و شایسته، مملکت را اداره نموده و آن را طی دو سه سال در صنعت از ژاپن پیش رفته تر، و در امور اجتماعی از سوئد بهتر نموده، و بدانجا برساند!!؟ و سر انجام، به احتمال قوی، قبل از آنکه انگلیس امریکا یا روسیه یا به اصطلاح خودش “اتحاد ارتجاع سرخ و سیاه” موجب سرنگونی اش گردند خودش بدست خودش قربانی غرور دانایی خود، یا توهم همه چیز دانی خویش گردید!!؟

و تو خود حدیث مفصل بخوان از این مجمل “غرور دانایی”

تاریخ انتشار: دوشنبه ۱۰ مهر ۱۴۰۲/ ۲ اکتبر ۲۰۲۳